Niedziela, 21 października 1917 roku była szczególnym dniem dla społeczności Granicy. Tego dnia większość mieszkańców zjawiła się na wzgórzu kościelnym, gdzie nastąpiło uroczyste odsłonięcie popiersia Tadeusza Kościuszki. Dziś, w stulecie tamtych wydarzeń warto zadać sobie pytanie, czym przywódca insurekcji z 1794 roku zasłużył sobie na pomnik w dzisiejszych Maczkach?
W nieraz już cytowanej monografii „Maczki, które były Granicą”, autor – Włodzimierz Szczupak w sposób następujący tłumaczył fakt ustawienia w ówczesnej osadzie popiersia Kościuszki:
w roku 1794, naczelny wódz, dowódca oddziałów powstańczych, z oddziałami kosynierów, w czasie postoju wojsk stacjonował w tutejszych zalesionych terenach.
Teza raczej naciągana, bowiem na chwilę obecną nie ma dowodów na to, aby Kościuszko w 1794 roku przebywał w okolicy, co więcej na podstawie ruchów głównych sił powstańczych, można stwierdzić, że obecność „Naczelnika w sukmanie” na terytorium dzisiejszego Zagłębia Dąbrowskiego jest wielce wątpliwa.
Aby zrozumieć motywy ustawienia pomnika Kościuszki nad Białą Przemszą należy przyjrzeć się bliżej sytuacji politycznej w Europie. Rok 1916 nie przyniósł przełomu w „Wielkiej wojnie”. Niemiecka ofensywa pod Verdun pochłonęła setki tysięcy ofiar i zakończyła się fiaskiem. Państwa trójprzymierza pilnie potrzebowały żołnierzy, a ziemie polskie wydawały się odpowiednim obszarem werbunkowym. By skłonić Polaków do zaciągania się do armii władze pruskie i austriackie pod koniec 1916 roku wydały tzw. Akt 5 listopada, a ponadto pozwoliły na organizację uroczystych obchodów setnej rocznicy śmierci Kościuszki. Nie było w tym przypadku, bowiem Kościuszko był symbolem walki zbrojnej przeciwko Rosjanom, co miało swoją propagandową wymowę.
Wyeksponowanie postaci Kościuszki odpowiadało również dążeniom Polaków, tym bardziej, że w 1917 roku sytuacja polityczna ponownie uległa zmianie. Najpierw upadł carat, a nowe władze rosyjskie przyznały Polakom prawo o samostanowieniu. To rozwiązywało ręce Francuzom i Anglikom, dotychczas traktujących sprawę polską jako wewnętrzną sprawę Rosji. Co więcej w kwietniu do wojny przystąpiły Stany Zjednoczone. Dla Amerykanów postać Kościuszki – bohatera wojny o niepodległość, miała pozytywne konotacje. W kontekście przedstawionych wydarzeń, uroczystości roku 1917 miały posłużyć przypomnieniu państwom ententy o polskich aspiracjach niepodległościowych.
Nie może zatem dziwić fakt, że w 1917 roku Polacy z ochotą zaczęli przygotowywać się do obchodów setnej rocznicy śmierci Naczelnika. Na ziemiach polskich będących pod okupacją pruską i austriacką tworzono lokalne komitety i zbierano składki. Do aktywnego udziału w tego rodzaju uroczystościach namawiał m.in. arcybiskup warszawski Aleksander Kakowski. W efekcie w ciągu całego 1917 roku, tylko na obszarze Królestwa Kongresowego odsłonięto 27 pomników i 37 tablic, postawiono 23 krzyże, usypano 18 kopców i opublikowano blisko 70 książek poświęconych Kościuszce, ponadto liczne artykuły, broszury, pocztówki. Jednocześnie wybijano pamiątkowe medale i sadzono drzewa wolności.
Uroczystości jakie miały miejsce w Granicy wpisują się w ogólnopolski nurt. Odsłonięcie popiersia Kościuszki było wydarzeniem niemal bez precedensu, bowiem na terenie obecnego Sosnowca nie można było wznosić pomników w celu upamiętnienia bohaterów narodowych lub też wydarzeń historycznych, co wpisywało się w politykę rusyfikacji. Uroczyste odsłonięcie pomnika miało miejsce w niedzielę 21 października 1917 roku, zapewne po odprawieniu mszy świętej w tutejszym kościele. Popiersie zamontowano na cokole, ozdobionym inskrypcją:
Naczelnikowi Powstania w roku 1794 Tadeuszowi Kościuszce, Rodacy w roku 1917.
Popiersie zdobiło plac przed kościołem do 1939 roku. W czasie okupacji hitlerowskiej cokół został zdewastowany, a popiersie ukryte przez ks. Stanisława Kaciubę najpierw w piwnicach kościoła pod składem węgla, a następnie na plebani, dzięki czemu przetrwało do czasów współczesnych.
Po wojnie zostało odrestaurowane i ustawione na zieleńcu przy ul. Krakowskiej. Tym razem uroczyste odsłonięcie popiersia miało miejsce 19 maja 1963 roku.
Historyczne Maczki 
Dodaj komentarz